Integreren, hoe dan? afl. 10 Wat Third Culture Kids ons kunnen leren over integratie

Integratie = Nederlander worden?

Op 4 oktober publiceerde de Telegraaf een interview met Dominic Boot over zijn frustraties met integratie. Hij schreef: “We willen toch toe naar e één land en één cultuur, waar we gezamenlijk voor mijn part het Wilhelmus zingen, waar we weten wie onze zeehelden zijn en waar we de Nederlandse geschiedenis leren – in plaats van die te veroordelen, wat tegenwoordig zo vaak gebeurt? Draag als buurthuis uit: jullie moeten uiteindelijk Nederlander worden.” Zonder af te willen doen aan de pijnlijke situatie van meneer Boot (afgewezen worden als taalvrijwilliger vanwege zijn geslacht) vind ik zijn doel van integratie onwenselijk en onhaalbaar.

Onwenselijk, omdat elke cultuur, ook de Nederlandse, haar eigen mooie en minder mooie kanten heeft en haar eigen blinde vlekken. Juist in de interculturele ontmoeting leren we onze eigen cultuur kennen en kunnen we groeien als mens en maatschappij. Dat is toch juist ook de leut van het maken van verre reizen?

Onhaalbaar ook: socialisatie –i.e. het proces waardoor mensen hun culturele identiteit ontwikkelen – is een complex, levenslang en grotendeels onbewust proces. Een inburgeringscursus, hoe goed ook opgezet, vormt hoogstens een steentje in het mozaïek van iemands culturele identiteit.

De koffer van een migrant 

Migranten kunnen zeker gewaardeerde leden van de Nederlandse samenleving worden. Ik wens het elke migrant toe dat ze zich gaan thuis voelen in Nederland dat ze hier opbloeien en een goed leven zullen hebben, goed voor zichzelf en goed voor hun omgeving. Maar migranten nemen altijd hun eigen levenservaring mee: een koffer gevuld met ervaringen, kennis, wereldbeeld en culturele waarden. En die koffer kunnen en zouden ze niet moeten weggooien om in Nederland te leven. Ik heb zelf een aantal keer mee gemaakt dat ik in een nieuwe context terecht kwam waar nauwelijks oog, laat staan respect, was voor mijn ‘koffer’. Ik vond het bijna onmogelijk om in zo’n context betekenisvol te kunnen bijdragen. Niet omdat ik niet zag wat ik zou kunnen bijdragen, maar vooral omdat de mensen om me heen niet openstonden voor mijn bijdrage. Ik vrees dat we als samenleving op grote schaal de waardevolle input van migranten missen, omdat we het simpelweg over het hoofd zien in onze pogingen hen te helpen ‘integreren’.

Hoe Third Culture Kids integreren

In een vorig blok had ik het in een voetnoot al over Third Culture kids: kinderen die opgroeien in een andere cultuur dan de cultuur van hun ouders. Deze kinderen worden Third Culture Kids genoemd omdat zij een eigen culturele identiteit zullen ontwikkelen dat, als het goed is, een mengvorm zal zijn van de cultuur van hun ouders en de cultuur van het land waar ze in opgroeien. Deze culturele identiteit kan een echte mengvorm zijn, of er kan compartimentalisatie optreden: kinderen gaan hun gedrag, en de normen en waarden waar ze naar leven aanpassen aan de context waar ze zich op dat moment bevinden. Ik sprak laatst een ervaren buurtwerker die dit laatste veel zag gebeuren bij de kinderen uit ‘zijn’ wijk. De gevolgen voor henzelf en voor hun omgeving zijn helaas behoorlijk negatief.

Integratie in een multi-culturele samenleving lijkt op het socialisatieproces van Third Culture Kids, alleen dan op groepsniveau. Bij succesvolle integratie komen mensen uit verschillende culturen met elkaar in aanraking, gaan actief op zoek naar positieve manieren om met elkaar samen te leven, en zo ontstaat langzaam een “derde cultuur”, een mengvorm van de verschillende culturen waarin iedereen zich thuis kan voelen. Bij falende integratie ontstaan er in de samenleving compartimenten van verschillende culturen. Om te kunnen overleven in de verschillende contexten moet je je steeds vergaand aanpassen aan de context waarin je je op dat moment bevindt. Resultaat: onbegrip, verlies van waardevolle middelen, en heel veel doodvermoeide mensen.

Ingrediënten voor succesvolle integratie

Onderzoek wijst uit dat succesvolle integratie het makkelijkst verloopt in een context waarin iedereen zichzelf als nieuwkomer beschouwt. Toen ik ging studeren in een ander deel van Nederland was ik van te voren vreselijk zenuwachtig over de overgang. Mijn moeder stelde me gerust met de woorden: “Bedenk dat iedereen nieuw is”. Ze had gelijk, mijn jaargenoten waren allemaal nieuw, hadden allemaal behoefte aan nieuwe vriendschappen en dus ging het integratieproces relatief snel. Het kostte me ongeveer een jaar om me thuis te gaan voelen eerst in Leiden, later tijdens mijn promotie in Delft ook. Toen ik verhuisde naar Zaandam kwam ik echter in een context waarin ik de enige nieuwkomer was. Het integratieproces duurde aanzienlijk langer, want niemand zat op me te wachten. Oudgedienden hebben hun leven op orde, hun werk, hun vriendenkring, hun hobbies en vinden het wel best. Om een plaats te veroveren in hun leven en hart moest ik hard werken en veel geduld hebben. Pas na 5 jaar, rond de geboorte van mijn dochter ontdekte ik dat ik echte vriendinnen had gemaakt en begon het gevoel te krijgen een beetje erbij te horen. Pratend met veel leeftijdsgenoten merkte ik dat ik deze ervaring deel met vrijwel iedereen die als werkende naar een andere stad verhuis, en dus ook met mijn migrant-vrienden.

Lessen voor oudgedienden

Wat kunnen we nu als oudgedienden in de Nederlandse samenleving leren van Third Culture Kids? Ik trek drie lessen, simpel te trekken, moeilijk uit te voeren: 1) laat de verwachting/wens los dat jouw “Nederlandse” cultuur onveranderd moet of kan blijven, enkel omdat je eerst was. Cultuur verandert, dat kan je als volwassene best aan. 2) Stel je leven blijvend open voor nieuwkomers. Ik heb zo’n “een vraag per dag”-dagboek. Een van de vragen is: “Heb je de laatste tijd nog nieuwe vrienden gemaakt?” Ik stel voor dat we ons leven lang die vraag met grote regelmaat bevestigend kunnen beantwoorden. 3) Tenslotte, blijf genieten van de culturen om je heen. Je hoeft niet meer een verre reis te maken om cultuur te kunnen snuiven. Je loopt gewoon eens binnen bij de plaatselijke Turkse/Marokkaanse/Aziatische/Ethiopische supermarkt. En dat is dan meteen ook een stuk duurzamer.