Verduurzamen, hoe dan? Afrekenen met cynisme en perfectionisme

Wat er verder ook aan te merken valt aan Moore’s nieuwste documentaire “Planet of the Humans” het laat perfect de relatie zien tussen teleurgesteld perfectionisme, cynisme en lethargie rondom het thema verduurzamen. De docu laat zich samen vatten als: “een teleurgestelde idealist wil de hypocrisie van de groene beweging bloot leggen.” Ik hoor om me heen steeds vaker dit soort geluiden over verduurzamen. Het stemt me droevig, omdat het welwillende mensen blokkeert in hun pogingen te verduurzamen. Het is daarom tijd om af te rekenen met cynisme en perfectionisme!

Cynisme en teleurgesteld perfectionisme zijn beiden producten van een naïef optimistisch mensbeeld dat botst met de realiteit. Cynisme pretendeert door de façades van anderen te kijken en de werkelijke ‘slechte’ motivaties van anderen bloot te leggen: “Mij houd je niet voor de gek.” Cynisme stelt: “Wanneer je niet perfect denkt en handelt, ben je hypocriet en dus slecht.” 

Teleurgesteld perfectionisme lijkt eigenlijk wel op geïmplodeerd cynisme. De perfectionist bleek zelf niet te kunnen voldoen aan de eigen grote idealen en veroordeelt zichzelf daarom. Perfectionisme stelt: “Wanneer ik niet perfect goed denk en handel, ben ik nutteloos, hypocriet of zelfs slecht.”

Cynisme en perfectionisme gaan uit van een alles-of-niets-strategie: Als je het niet perfect kan doen, doe dan maar beter niets. Een strategie die alleen past bij een alles-of-niets mensbeeld, bij perfecte mensen: Mensen die alwetend, almachtig en eeuwig zijn. Die alles overzien ook de toekomst, die perfect onderscheid kunnen maken tussen goed en kwaad, en die altijd perfect (kunnen) handelen. Alleen als je alles bent, kun je alles bereiken. Voor de overige sloebers blijft alleen ‘niets’ over. Ik heb sterk de indruk dat dit alles-of-niets mensbeeld dominant is in de westerse wereld: “Er zijn goede mensen en er zijn slechte mensen, (en ik ben goed).” Sinds het boek “De meeste mensen deugen wel” lijkt er wat discussie te komen over de verhouding goede versus slechte mensen, maar het binaire alles-of-niets mensbeeld blijft nog steeds overeind.

Ik geloof niets van dit mensbeeld: mensen zijn niet óf goed óf slecht. We zijn in staat tot heel veel goed, en heel veel kwaad, en vaak zelfs vlak na elkaar. We hebben geen perfect geweten, en handelen lang niet altijd naar ons geweten. Ik ben vaak een lieve vriendin, ik geef oprecht om andere mensen en heb veel compassie. En toch: heb ik mijn dag niet en irriteert iemand me, dan kan ik echt gemene dingen zeggen. En dan heb ik het nog niet eens over alle keren dat ik onbewust mensen pijn doe. Ik ben ethisch feilbaar. Met name voor ons idealisten is dit imperfecte geweten een zure appel: ik heb hogere idealen voor mezelf en de wereld dan waar ik en de wereld ooit aan gaan voldoen. Ik verlang naar een hemel, maar leef hier op aarde. Hoe groter je idealisme, hoe ‘hypocrieter’ je waarschijnlijk leeft.

Daarnaast zijn we als mensen beperkt: We overzien niet alles, we weten niet alles en het ontbreekt ons vaak ook aan de juiste vaardigheden. Zelfs als we ethisch perfect zouden zijn, zouden we nog steeds beperkt zijn in tijd, plaats, kennis en kunde. Ik geloof niet dat de uitvinders van de stoommachine, de benzinemotor en de kolencentrale, de gevolgen van hun uitvindingen voor het milieu overzagen, of hadden kunnen overzien. Hedendaagse uitvinders, activisten en zelfs (wereld)leiders overzien net zo min de gevolgen van hun keuzes. Ik overzie niet alle gevolgen van mijn dagelijks handelen, en dus maak ik dagelijks helaas meer kapot dan me lief is. In de ogen van de cynist ben ik hypocriet, in de ogen van de perfectionist nutteloos. Ik ben geen van beiden: ik ben een idealist en ik ben een beperkt mens. 

Hoe kunnen we idealistisch, hoopvol en vol goede moed blijven, wetende dat we als mensen beperkt zijn en ethisch feilbaar? Door afscheid te nemen van de alles-of-niets-strategie.

1)      Laten we onszelf een groei-mindset aan te meten. Al zijn we beperkt, we kunnen leren. En door de media (= alle manieren waarop we kennis opslaan, reproduceren en delen) kunnen we collectief leren. Daarin schuilt een hoop potentie: Ik leid nog geen duurzaam leven, Nederland is nog geen duurzaam land. Maar ik kan wel leren duurzamer te leven en Nederland kan een duurzamer land worden. Ik weet niet alles en ik kan niet alle gevolgen van mijn (duurzame) keuzes overzien. Ik kan wel op basis van de kennis die ik nu heb, zo duurzaam mogelijke keuzes maken. Wanneer ik meer leer over duurzaamheid en ik kom tot de conclusie dat andere keuzes toch beter zijn, pas ik mijn keuzes aan. 

2)      Laten we inzetten op stapsgewijze gedragsverandering, door doelen te stellen die passen bij ons startpunt. Dit past helemaal bij de groei-mindset. Pas geleden rondde ik de cursus “Thumbs up, Way up” van De Uitvoeringsbrigade af: over coachen van gedragsverandering door positieve bekrachtiging (Aanrader!). Veel van de lessen zijn direct toepasbaar op verduurzamen. Een van de lessen was: “Perfectionisme is niet behulpzaam voor gedragsverandering. Perfectionisme stemt de te behalen doelen niet af op de huidige situatie, maar stelt ze onbereikbaar hoog.” Stapsgewijze gedragsverandering is effectiever: Eerst onderzoek je de huidige situatie: oorzaken, geobserveerd gedrag, en de gevolgen. Vervolgens stel je een haalbaar doel: Een doel dat beter is dan de status quo, waar je je best voor moet doen, maar die wel bereikbaar is in afzienbare tijd. Wanneer dat doel behaalt is, stel je een iets hoger doel etc. etc.

Met duurzamer leven, werkt het net zo. Mijn ideaal is afvalvrij leven. Mijn startsituatie: ik leidde altijd een druk -redelijk standaard Nederlands- leven. 2x per week boodschappen doen in de supermarkt, veel pakjes en zakjes, voorgepakte groenten, drinken etc. Oorzaken: onbewust van alternatieven, weinig tijd en energie voor boodschappen en koken, een lichte vorm van ADD en vermoeidheid die zorgen dat ik dingen vergeet (boodschappen, tassen, op tijd gaan koken). Inmiddels heb ik herbruikbare zakken aangeschaft en ga ik regelmatig naar de markt. We eten vaker vegetarisch en maken minder gebruik van pakjes en zakjes. En toch: onze koelkast is nog niet plasticvrij, ik koop -vaker dan me lief is- een plastic tas, en met enige regelmaat staat er gemakskost op tafel. Toch ben ik hoopvol: Ik heb al veel bereikt, en er is altijd een volgende (kleinste) stap die ik kan nemen naar een afvalvrij leven.

Een wijze coach hield Henry en mij steeds voor: “Een stilstaand schip kan je niet sturen.” Zet dus een duurzame koers uit, ga op weg en stuur steeds een beetje bij. Een perfecte wereld kunnen we aan deze kant van de eeuwigheid niet maken, een betere wereld begint nog steeds bij onszelf.